Spadek wyszczepialności dzieci: badanie wskazuje na wpływ czynników społeczno-ekonomicznych

Narodowy Program Szczepień Ochronnych (NIP) w Holandii, działający od 1957 roku, zapewnia bezpłatne i dobrowolne szczepienia przeciwko 13 poważnym chorobom zakaźnym. Dzięki niemu znacząco zmniejszyła się śmiertelność wśród dzieci i młodych dorosłych. Jednak najnowsze dane wskazują na niepokojący trend spadkowy w zakresie wyszczepialności, szczególnie w odniesieniu do szczepionek DTaP-IPV (błonica, tężec, krztusiec, polio) oraz MMR (odra, świnka, różyczka).

Podczas gdy 95% holenderskich dzieci urodzonych w latach 2008–2010 otrzymało szczepienia przeciwko MMR i DTaP-IPV, to wśród dzieci urodzonych w 2020 roku odsetek ten spadł do 88–89%.

Czynniki społeczno-ekonomiczne a spadek szczepień

W badaniu opublikowanym w czasopiśmie Eurosurveillance Pijpers i współpracownicy przeanalizowali dane ponad 2,3 miliona dzieci urodzonych w latach 2008–2020, identyfikując szereg czynników socjodemograficznych odpowiedzialnych za spadek wyszczepialności. Należały do nich m.in. niższe wykształcenie i dochody rodziców, a także imigranckie pochodzenie.

Do drugiego roku życia 94% dzieci otrzymało szczepionkę MMR, a 93% DTaP-IPV. Spośród 2,3 miliona dzieci uprawnionych do obu szczepień, aż 97% miało zgodny status szczepienia – przyjęły obie dawki lub żadnej. Tylko 1,4% zaszczepiono wyłącznie przeciw MMR, a 1,3% tylko przeciw DTaP-IPV.

Spadek wyszczepialności w Holandii wpisuje się w trend ogólnoeuropejski

Dane Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) pokazują, że w latach 2018–2022 wyszczepialność pierwszą dawką szczepionki przeciw odrze w krajach UE/EOG spadła z 95% do 92%. Wśród przyczyn wymienia się spadek zaufania do instytucji państwowych, dezinformację oraz negatywny wpływ mediów społecznościowych, spotęgowany w okresie pandemii COVID-19.

W 2022 roku zaufanie obywateli Holandii do instytucji rządowych było niższe niż przed pandemią, szczególnie wśród osób o niższym poziomie wykształcenia matek. Wiązało się to także z niższym poziomem szczepień przeciw COVID-19. Postrzeganie szczepień dziecięcych również uległo pogorszeniu po pandemii, choć spadek wyszczepialności rozpoczął się wcześniej.

Badania aktywności w holenderskim serwisie X (dawniej Twitter) z 2019 roku pokazały, że narracje antyszczepionkowe zyskiwały popularność i wpływały na opinię publiczną. Ekspozycja na takie treści sprzyja utrwalaniu negatywnych postaw wobec szczepień, a brak regulacji w zakresie dezinformacji zwiększa ryzyko błędnych decyzji rodziców.

Największe spadki w określonych grupach populacyjnych

Największy spadek odsetka zaszczepionych dzieci odnotowano wśród tych o pochodzeniu innym niż holenderskie, dzieci nieuczęszczających do żłobka lub przedszkola, dzieci matek samozatrudnionych oraz pochodzących z gospodarstw o najniższych dochodach.

Szczególnie niską wyszczepialność odnotowano wśród dzieci pochodzenia marokańskiego, tureckiego, surinamskiego i karaibskiego. W badaniach jakościowych rodzice z tych środowisk wskazywali na bariery językowe, trudności w zrozumieniu informacji NIP, ograniczony czas konsultacji oraz utrudniony dostęp do punktów szczepień.

Dzieci, które nie uczęszczały do żłobków, również rzadziej były szczepione. Choć w Holandii szczepienia nie są wymagane do uczęszczania do placówek opiekuńczych, to pytanie o status szczepienia dziecka przez personel mogło pozytywnie wpływać na decyzję rodziców.

Niższą wyszczepialność odnotowano także w rodzinach wielodzietnych (czworo lub więcej dzieci), co częściowo tłumaczy się częstszym występowaniem dużych rodzin w społecznościach protestanckich, w których nieufność wobec szczepień jest bardziej powszechna.

Potrzeba ukierunkowanych działań

Autorzy badania zwracają uwagę, że spadek wyszczepialności ma charakter systemowy, ale szczególnie dotyka grup społecznych o niższym statusie ekonomicznym i migracyjnym. To zjawisko może prowadzić do powstawania „klastrów” niezaszczepionych dzieci, zwiększając ryzyko lokalnych epidemii chorób zakaźnych.

Badacze podkreślają konieczność prowadzenia dalszych badań nad sieciami kontaktów w populacjach o niskiej wyszczepialności, by lepiej ocenić ryzyko rozprzestrzeniania się chorób możliwych do uniknięcia dzięki szczepieniom.

Wnioski z analizy jednoznacznie wskazują, że skuteczna poprawa poziomu wyszczepialności wymaga odbudowy zaufania społecznego, ograniczenia dezinformacji oraz zapewnienia równego dostępu do szczepień. Tylko działania ukierunkowane na grupy najbardziej narażone pozwolą zahamować obecny trend i ochronić zdrowie dzieci w całym społeczeństwie.

Źródło: Eurosurveillance, The decrease in childhood vaccination coverage and its sociodemographic determinants, the Netherlands, birth cohorts 2008 to 2020
DOI: http://dx.doi.org/10.2807/1560-7917.ES.2025.30.39.2500251