Mniej antybiotyków, ale nie mniej genów oporności – zaskakujące wnioski z badań środowiskowych
Samo ograniczenie przepisywania antybiotyków może nie wystarczyć, by powstrzymać rozprzestrzenianie się „superbakterii” – alarmują naukowcy
Nowe badania prowadzone przez Uniwersytet w Bath pokazują, że mimo zmniejszenia liczby przepisywanych leków przeciwbakteryjnych, oporność na antybiotyki nadal rozprzestrzenia się w środowisku. Naukowcy ostrzegają, że konieczne będzie wdrożenie wielotorowych działań, by przeciwdziałać narastającemu zagrożeniu dla zdrowia publicznego.
Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe (ang. AMR – antimicrobial resistance) rozwija się, gdy bakterie ewoluują w czasie i przestają reagować na leczenie antybiotykami. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje AMR za jedno z największych zagrożeń dla zdrowia na świecie – każdego roku odpowiada za ponad 5 milionów zgonów.
Oporność może rozwijać się na różne sposoby: na skutek nadmiernego lub nieprawidłowego stosowania antybiotyków w leczeniu lub profilaktyce zakażeń bakteryjnych, ich stosowania w hodowli zwierząt w celu zwiększenia produkcji mięsa, a także poprzez wymianę genów między bakteriami, również tymi bytującymi w środowisku.
Zespół badaczy z Wydziału Chemii Uniwersytetu w Bath, Centrum Doskonałości ds. Wczesnego Ostrzegania w Ochronie Zdrowia na bazie systemów wodnych (CWBE) oraz Instytutu Zrównoważonego Rozwoju i Zmian Klimatu, we współpracy z Wessex Water, analizował obecność antybiotyków i genów związanych z AMR w ściekach.
Przez dwa lata pandemii COVID-19 pobierano próbki ze stacji oczyszczania ścieków w południowo-zachodniej Anglii i porównywano je z danymi z lat wcześniejszych (przed 2019 rokiem). Dane zestawiono z liczbą przepisanych antybiotyków w tym samym okresie. Choć w latach 2017–2019 zaobserwowano sezonowy spadek liczby recept i mniejsze ilości antybiotyków wykrywanych w ściekach, poziom genów oporności w środowisku nie uległ obniżeniu.
W roku 2020, w czasie lockdownu i ograniczeń związanych z pandemią COVID-19, zaobserwowano znaczący spadek zarówno obecności antybiotyków, jak i genów oporności – co może świadczyć o ograniczeniu transmisji bakterii opornych. Jednak po zniesieniu restrykcji, gdy kontakty społeczne wzrosły, wzrosła także obecność antybiotyków i genów AMR, co wskazuje na ponowny wzrost transmisji patogenów.
Wyniki badania opublikowano w czasopiśmie Journal of Global Antimicrobial Resistance.
Prof. Barbara Kasprzyk-Hordern, dyrektor CWBE, komentuje:
„Rozprzestrzenianie się oporności na antybiotyki to poważne zagrożenie – antybiotyki są niezbędne do leczenia infekcji i bezpiecznego przeprowadzania wielu zabiegów chirurgicznych.
Globalna strategia koncentrowała się dotąd głównie na ograniczaniu stosowania antybiotyków, ale nasze badania pokazują, że samo to działanie może nie wystarczyć.
Kiedy geny oporności dostaną się do środowiska, mogą być przekazywane między bakteriami, co prowadzi do coraz szerszej oporności.
To bardzo niepokojące, ponieważ zakładano, że ograniczenie stosowania antybiotyków doprowadzi do ograniczenia AMR, tymczasem problem okazuje się znacznie bardziej złożony.”
Naukowcy wskazują, że konieczne jest wdrożenie podejścia „Jedno Zdrowie” (One Health), obejmującego nie tylko użycie antybiotyków w medycynie, ale również w weterynarii oraz ich wpływ na środowisko.
W ramach nowo utworzonego Centrum Doskonałości ds. Wczesnego Ostrzegania w Ochronie Zdrowia, które rozpoczęło działalność w kwietniu 2025 roku, badacze zamierzają kontynuować prace nad AMR oraz innymi pilnymi zagrożeniami dla zdrowia publicznego.
Centrum rozwija pierwsze w Wielkiej Brytanii laboratorium „living lab”, umożliwiające badania długoterminowe od wczesnego wykrywania narażenia na patogeny po monitorowanie ekspozycji na substancje chemiczne i związane z tym skutki zdrowotne.
Dr Like Xu, pierwszy autor badania, podkreśla:
„Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe to narastający problem – antybiotyki i geny oporności utrzymują się w środowisku, powodując poważne zagrożenia.
Nasze badanie pokazuje, że epidemiologia oparta na analizie ścieków to innowacyjne i efektywne kosztowo narzędzie do monitorowania zużycia antybiotyków i rozprzestrzeniania się genów oporności.
Analiza ścieków pozwala wykrywać nowe wzorce oporności, poznawać ich drogi transmisji i ustalać wartości bazowe dla lokalnych społeczności.
Takie dane wspierają decydentów w tworzeniu skoordynowanych interwencji i ocenie ich skuteczności niemal w czasie rzeczywistym.”
Źródło: Journal of Global Antimicrobial Resistance
DOI: 10.1016/j.jgar.2025.05.005
