Pandemia COVID-19 zwróciła uwagę na daleko idące społeczne konsekwencje pojawiających się chorób zakaźnych, przywodząc na myśl równie brzemienne w skutkach wydarzenia, takie jak dżuma w Europie wczesnonowożytnej czy grypa hiszpanka po I wojnie światowej. Jednak wpływ epidemii na rozwój nieufności politycznej i destabilizację władzy pozostawał dotychczas słabo zbadany. W opublikowanym niedawno artykule w PNAS politolodzy Ore Koren (Indiana University Bloomington, obecnie stypendysta Fundacji Humboldta na Uniwersytecie w Konstancji) oraz Nils Weidmann (Uniwersytet w Konstancji) przedstawili empiryczne dowody na to, że osoby, które doświadczyły wybuchu choroby zakaźnej, wykazują istotnie niższy poziom zaufania do politycznych instytucji państwowych. Dotyczy to w szczególności ich stosunku do prezydenta, parlamentu oraz partii rządzącej w kraju, w którym żyją. „Nasze wyniki dostarczają solidnych dowodów empirycznych na to, że śmiertelne epidemie mogą pogłębiać polaryzację polityczną i podważać stabilność polityczną” – podsumowują autorzy.
Spadające zaufanie do instytucji politycznych
Badacze skoncentrowali się na epidemiach chorób odzwierzęcych, czyli takich, które mają swoje źródło u zwierząt, a następnie przenoszą się na ludzi – od wirusa Ebola, przez H1N1, po Lassę – w kilku krajach Afryki. Aby ocenić wpływ polityczny takich wybuchów, zespół badawczy połączył dane dotyczące epidemii z bazy Geolocated Zoonotic Disease Outbreak Dataset (GZOD) z informacjami zebranymi w ramach afrobarometru. Ten ostatni gromadzi dane o postawach politycznych i społecznych obywateli kilku państw afrykańskich w regularnie przeprowadzanych badaniach, uwzględniając również poziom zaufania ankietowanych do różnych instytucji politycznych.
Aby mieć pewność, że uzyskane wyniki odzwierciedlają wyłącznie wpływ epidemii, naukowcy „sparowali” osoby, które doświadczyły wybuchu choroby w swojej okolicy, z osobami o podobnym profilu społeczno-ekonomicznym, zamieszkującymi ten sam kraj, ale nie dotkniętymi epidemią. Podejście to wykazało, że osoby żyjące na terenach dotkniętych epidemią wykazują istotnie niższy poziom zaufania do prezydenta, parlamentu, partii rządzącej, komisji wyborczej oraz policji w swoim kraju. „Dodatkowa analiza wykazała, że wybuchy epidemii w krajach sąsiednich – ale nie w kraju ojczystym – nie wpływają na poziom zaufania politycznego w kraju ankietowanego. Efekt ten nie przenosi się więc przez granice” – podkreśla Weidmann.
Wnioski i rekomendacje
Według badaczy utrata zaufania społecznego może mieć różne przyczyny. Może być wynikiem niezdolności rządów do ochrony obywateli przed zakażeniem, niewłaściwego zarządzania epidemią, wprowadzenia kontrowersyjnych działań prewencyjnych lub innych niepopularnych polityk. Wnioski te, jak podkreślają Koren i Weidmann, wskazują, jak istotne jest, aby politycy łączyli strategie zdrowia publicznego z działaniami mającymi na celu ochronę i odbudowę zaufania społecznego w przypadku wybuchu chorób zakaźnych. „Rządy powinny integrować strategie ochrony zaufania w swoich planach reagowania na epidemie oraz zapewniać przejrzystość procesu decyzyjnego i jasną, spójną komunikację” – zaznacza Koren. Weidmann dodaje: „W czasie kryzysu zdrowotnego decydenci powinni szybko angażować lokalnych liderów i zaufanych pośredników, aby wzmacniać legitymizację instytucji publicznych”. Obaj badacze rekomendują również stałe monitorowanie nastrojów społecznych podczas kryzysów zdrowotnych, co pozwoli na identyfikację rozwiązań nie tylko ograniczających rozprzestrzenianie się chorób, ale też odbudowujących zaufanie do przywództwa politycznego i wzmacniających normy demokratyczne.
Źródło: Proceedings of the National Academy of Sciences
DOI: https://doi.org/10.1073/pnas.2402445121
